Klimaatbestendig Bouwen

Met alleen de dijken verhogen redden we het niet om de risico’s voor te blijven die de klimaatverandering met zich meebrengt. Daarom is het verstandig om nu gebouwen te realiseren die berekend zijn op hogere temperaturen en stevige hoosbuien. Waar moet het roer om en kan de installatietechniek een oplossing bieden?

Talloze beleidmakers en onderzoekers hebben zich de afgelopen jaren al gebogen over mogelijke oplossingen voor klimaatbestendig bouwen. Of wat pragmatischer uitgedrukt: klimaat adaptief bouwen. Gemeenten, waterschappen en provincies hebben afgesproken dat zij klimaatadaptatie gaan verankeren in beleid en uitvoering. En dat allemaal om ervoor te zorgen dat Nederland in 2050 klimaatbestendig en water robuust is ingericht. Advies- en ingenieursbureaus hebben de afgelopen jaren verschillende gemeenten geholpen om, aan de hand van zogeheten WaterOverlastLandschapsKaarten en hittestresskaarten, klimaatrisico’s inzichtelijk te maken.

Bij klimaat adaptief bouwen hoort ook een klimaat adaptief elektriciteitsnet dat als back-up moet functioneren. Het kan door generatoren in te zetten ingeval van wateroverlast. In combinatie met accu’s is het mogelijk voor de begintijd van de stroomuitval de continuïteit te waarborgen. Bij een regionale of landelijke uitval van de energievoorziening blijven essentiële voorzieningen functioneren, eventueel in combinatie met WKK en decentrale energieopwekking. Het voordeel van een dergelijke decentrale voorziening is dat deze onafhankelijk van de netwerkinfrastructuur kan blijven werken. Bij overstromingen moeten binnen het gebouw de aansluitingen voor riool, data, drinkwater en energie/warmte functioneel blijven. De eenvoudigste manier om daarvan verzekerd te zijn, is dat de vitale aansluitingen niet in de bouwlaag met overstromingsrisico worden opgenomen. Kwetsbare functies in gebouwen, zoals een computerruimte, kunnen beter niet op de begane grond worden geplaatst. Schakelkasten voor elektriciteit en kabel moeten bij voorkeur hoog worden geplaatst. Afgesloten drinkwater- of hemelwaterreservoirs kunnen een tijdelijk alternatief voor de drinkwatervoorziening vormen.

Hittestress

Klimaat adaptief bouw betekent ook rekening houden met extreme, langdurige hitte. De stedelijke omgeving warmt al meer op dan het buitengebied en in de openbare ruimte zijn plekken nodig om af te koelen. De opwarming van het stedelijk gebied wordt deels veroorzaakt door het opnemen van zonnestraling door oppervlakken en het vervolgens afgeven daarvan in de vorm van warmte. De leidraad stelt als minimale eis dat 40 procent van het totale oppervlak – dus de gehele schil, horizontaal en verticaal – warmte werend wordt ingericht. Dit kan door het gebruik van materialen met een hoge reflectie, lage warmteafgifte of door het gebruik van begroeiing. Het actief koelen van gebouwen door bijvoorbeeld airconditioning levert ongewenst warmteafgifte op voor de omgeving van het gebouw. In het ontwerp moet daarom worden aangetoond dat koeling van gebouwen niet leidt tot extra opwarming van de omgeving. Door bijvoorbeeld passieve systemen of warmte-koudeopslag in de bodem kan deze opwarming worden voorkomen.

Kosten klimaatbestendig bouwen tikken behoorlijk aan

Adviesbureau Deloitte Real Estate heeft op een rijtje gezet wat de financiële effecten zijn van klimaatbestendig bouwen en welke mogelijkheden er zijn om deze effecten financieel op te vangen. De onderzoekers stellen onomwonden vast dat vele maatregelen in de nieuwbouw kostenverhogend zijn. Er  zijn uiteenlopende maatregelen voor klimaat adaptief bouwen die niet persé in de papieren hoeven te lopen terwijl ze wel degelijk een flinke bijdrage kunnen leveren. Zo noemt het adviesbureau de toepassing van een lichte gevelkleur die het zonlicht weerkaatst en op die wijze bijdraagt aan de verlaging van de koellast. Maatregelen in de binnenruimte en installaties van gebouwen tikken wel behoorlijk aan, maar kunnen mogelijk deels worden gecompenseerd via fondsvorming gefinancierd uit gemeden schade-uitkeringen. Bijvoorbeeld door het vermijden van computerruimtes op de begane grond op locaties met een hoog overstromingsrisico. De meerkosten bedragen zo’n 3.000 euro door de beperkingen aan de functies. Het hoger plaatsen van schakel/meterkast en stopcontacten in gebieden met overstromingsrisico hoeft daarentegen nauwelijks meer te kosten. Benutting van koude uit de bodem voor koeling als onderdeel van WKO- installaties is ook een relevante oplossing.

DGBC brengt klimaatrisico’s gebouw en omgeving in kaart

Het ‘framework for climate adaptive buildings’ is de eerste nationale standaard voor fysieke klimaatrisico’s op gebouwniveau. De markt zal gaan investeren in klimaat adaptieve gebouwen. Minder risico’s leiden immers tot goedkopere financiering’, stelt de DGBC. Klimaatverandering lijkt zich de laatste tijd versneld af te spelen. In juli 2019 mat het KNMI voor het eerst in haar bestaan temperaturen van boven de 40 °C. Het aantal hittegolven is in aantal en tijdsduur toegenomen, vaker gevolgd door wateroverlast in de herfst en de winter. Ook het aantal dagen met zware neerslag is sinds 1951 bijna verdubbeld, evenals het aantal stortbuien waarbij in een etmaal meer neerslag valt dan in een maand.

Omgevingsscore

In samenwerking met dertig partijen ontwikkelde DGBC een aanpak om de risico’s van klimaatverandering op de gebouwde omgeving inzichtelijk te maken. Het eerste deel, gepubliceerd eind 2022, bouwt voort op de blootstellingskaarten uit de klimaat effect atlas en geeft een beeld van de klimaatrisico’s die gaan spelen rond een gebouw. Die risico’s leiden in toenemende mate tot zowel fysieke schade als waardedaling. Anderzijds kunnen langdurige droogte en lage grondwaterstanden leiden tot verzakkingen en paal rot in de funderingen van 425.000 panden die vóór 1970 zijn gebouwd. Die schade kan volgens de Raad voor de Leefomgeving  tussen nu en 2035 tot maar liefst 54 miljard euro oplopen, als overheden, marktpartijen en eigenaren geen preventieve maatregelen nemen (zowel fysieke schade als aanzienlijke waardedaling van het gebouw).

Gebouwscore

In het tweede deel, gepubliceerd vorig jaar juli, zoomt de DGBC in op de kwetsbaarheid van gebouwen bij toenemende klimaatverandering. Net als in het eerste deel worden de risico’s onderverdeeld in een aantal thema’s, uiteenlopend van hitte en aanhoudende droogte tot wateroverlast, paal rot, verschilzetting en overstroming. Die thema’s worden, elk afzonderlijk, gekoppeld aan de klimaatkwetsbaarheden van het gebouw.

Naarmate de tijd voortschrijdt, neemt klimaatverandering toe. Wat we nu als uitzonderlijk weer betitelen, zal rond 2050 het nieuwe normaal zijn. DGBC heeft voor het meest extreme IPCC-scenario gekozen, het RCP 8.5 dat het KNMI hanteert. RCP staat voor ‘representative concentration pathways’ en het getal voor de koolstofconcentratie (W/m2) in het jaar 2100 (overeenkomend met ongeveer 4,3 °C temperatuurstijging).  DGCB doet dit enerzijds uit voorzorg, anderzijds omdat in Nederland alleen voor dat scenario goede, land dekkende open data beschikbaar zijn. Ook hebben vastgoedbeleggers veelal een tijdshorizon van minder dan dertig jaar, overeenkomend met het jaar 2050. Marktpartijen moeten van de EU rapporteren over hun klimaatrisico’s en hoe ze bij grote risico’s, over een periode van maximaal vijf jaar, hun gebouwen klimaat adaptief maken. Financiële toezichthouders vragen daar ook steeds meer om. Wat we de komende tijd zullen zien, is dat marktpartijen, onafhankelijk van het overheidsbeleid, gaan investeren in klimaat adaptieve gebouwen. Minder risico’s leiden immers tot goedkopere financiering.

De DIA Groep is zich als onafhankelijk  installatieadvieur, exploitatieadviseur en expert op het gebied van brandveiligheid advies terdege bewust van het vinden van oplossingen voor alle technische installaties in de gebouwde omgeving die passen in het concept van klimaat adaptief bouwen. Onafhankelijk, duurzaam technisch advies gericht op het heden en de toekomst.