Led toepassen? Let op!

Menigeen is ervan overtuigd dat led de toekomst heeft. Ontwikkelingen volgen zich razendsnel op. Maar hoe gemakkelijk is led toe te passen binnen een ontwerp voor de utiliteitsbouw? Hoever is normering als leidraad in een ontwerp. Hoe onderscheid je kwaliteit als deze aan de buitenkant niet zichtbaar is. Levert het ook de benodigde energiebesparing op? En wat blijft er over van alle mooie beloftes? Vragen, vragen en nog meer vragen zijn er te stellen over led. We duiken in de gegevens die bekend zijn. So, Led’s go for it.

In 1993 werd de witte led ontdekt. Na doorontwikkeling kwam rond 2004 een eerste verlichtingsoplossing die bruikbaar was voor de utiliteitsbouw, de zogenaamde oriëntatieverlichting. Inmiddels zijn we zover dat de conventionele verlichting verdrongen wordt door led verlichting binnen de utiliteitsbouw. Al eerder werd led toegepast binnen de infra structuur. Wij houden ons bij de utiliteitsbouw. Ledverlichting kent voordelen, maar zeker ook de nodige aandachtspunten. Belangrijk voordeel is de hogere efficiëntie en de langere levensduur. Aandachtspunt is onder andere de kwaliteit; hoe te beoordelen en toe te passen?

Ledverlichting is een blauwe led met daarover heen een fosforlaag. Deze is met het oog waarneembaar als een geel laagje. De mate waarin de fosforlaag degenereert is sterk afhankelijk van de manier waarop deze op de led is aangebracht en de kwaliteit ervan. Led heeft een zeer kleine puntlichtbron die met de conventionele verlichting niet te realiseren is. De lens van de led kan het licht zeer effectief sturen (middels de geringe afmeting van enkele millimeters). Door groepering van deze lichtstroom wordt het interessant voor een verlichtingsarmatuur. De meest efficiënt verkrijgbare led is 140 lumen per watt (beschikbare lichtstroom in verhouding tot het opgenomen vermogen). Het streven is om in de toekomst te komen tot een 220 lumen per watt, te vergelijken met lichttechnische specificaties als een fluorescentielamp.

Er wordt gezegd, een led gaat in principe niet defect. Een led degenereert; geeft minder licht, de lichtkleur verandert en de kleurweergave verslechtert. Hoe beter de koeling, des te hoger de prestatie. Daarentegen des te hoger de stroom (dus warmte) des te meer licht de led uitstraalt. Led wordt gespecificeerd bij een bepaalde gebruiksduur, zo’n 50.000 branduren. Bij beoordeling van de kwaliteit wordt gekeken hoe de leds presteren na de 50.000 branduren, dit in tegenstelling tot conventionele verlichting. Daar wordt aangegeven wanneer die niet meer voldoet aan de internationale normering (IES LM-40-01). Door onder andere nieuwe technologie en genoemde levensduur van led werd vastgesteld dat er andere regels zouden moeten gelden als normering. Door gebrek aan beter wordt momenteel de Amerikaanse standaard van de Illuminating Engineering Society of North America (IES) aangehouden. Voor alleen led wordt de IES LM-80-08 gehanteerd. De levensduur van de led(applicaties) is vastgelegd in de IES LM-79-08. Dan wordt er niet alleen gekeken naar led, maar ook naar bijvoorbeeld de voorschakelapparatuur, de driver. Deze gaat vaak eerder stuk. Het is zinvol om te kijken naar applicaties waar de driver uitwisselbaar is. Als selectie criterium geldt ook het goed lezen en afwegen van de specificaties van led. Let ook op het behoudt van de lichtstroom! Kleurweergave verandert net als bij conventioneel licht in verloop van tijd, de kleur krijgt een warmere gloed. Ook de lichtkleur wordt koeler van kleur, de fosforlaag wordt dunner waardoor er meer blauw licht doorgelaten wordt. Het mag duidelijk zijn dat e.e.a. sterk afhankelijk is van de kwaliteit van de led. Om de kwaliteit te waarborgen wordt deze voor leds aangegeven met Standard Deviation Colour Matching (SDCM) in “MacAdam steps” .

Een voorbeeld: een gloeilamp is 2 MacAdam Steps, een spaarlamp 7. Mindere steps staat voor betere kwaliteit en hogere kostprijs. Voor binnenverlichting wordt meestal ≤ 3 MacAdams steps en voor buitenverlichting ≤ 5 toegepast. Echter is bij aanschaf geen verschil zichtbaar wat selectie moeilijker maakt. Helaas is er nog geen uniform richtlijnen pakket voor handen. Wel is een eerste guideline “Apples and Pears 2012” opgesteld dat door een groot aantal fabrikanten wordt onderschreven en gehanteerd. Hierin worden de eerder genoemde IES-standaarden opgenomen als richtlijn. De overheid hanteert deze inmiddels ook in de energielijst. Garantie is ook nog een dingetje. Veel ledapplicaties is een samengebouwd geheel, waardoor de fabrikant ook verantwoordelijk is voor het functioneren van het geheel: armatuur én lichtbron. Een nieuw aspect wat nogal eens de nodige discussie met verschillende marktpartijen oplevert. De garantie stelling ligt, afhankelijk van de ledapplicaties, tussen de 3 en 5 jaar.

Een leuke opsteker ligt bij de lichtregelingen. Door verlichting afhankelijk van het gebruik slim te regelen, is er substantieel meer energie te besparen met led. Dimmen levert rechtevenredig het opgenomen vermogen. Kortom: ontwerp een installatie met een hoger lichtniveau en regel dat terug tot het gewenste lichtniveau. Maar hier zit wel een addertje onder het gras: het dimmen van ledverlichting kan leiden tot een ongewenst en (bij te lage frequentie) zichtbaar stroboscopisch effect. Dit heeft bij sommige mensen een onaanvaardbaar effect waardoor ze niet meer kunnen functioneren. Anderen ervaren totaal geen hinder, wat tot vervelende discussie kan leiden. Ook kan dimmen leiden tot een vermindering van de powerfactor. Hoe hoger de factor hoe beter de applicatie. Houdt bij berekening altijd een powerfactor van 0,9 aan (0,8 als absolute ondergrens).

Samengevat

Over het algemeen genomen leveren Westerse fabrikanten goede producten, echter met diversiteit in de specificaties. Regelgeving ontbreekt nog, maar de guideline “Apples and Pears 2012” wordt inmiddels door vele fabrikanten onderschreven en gehanteerd. Toetsing op specificaties is van grote waarde. Laat risico van falen veilig stellen door garantieverklaringen (financieel en technisch). Let op teksten in bestekken en scherp deze waar nodig aan. Veelal zijn bestekteksten nog gebaseerd op conventionele verlichting. Dit geeft onvoldoende borging voor het toepassen van tenminste gelijkwaardige ledverlichting.

Led toepassen? Let op! “Selectie aan de poort” is voor essentieel belang.

Wil je meer informatie over dit onderwerp? Neem dan geheel vrijblijvend contact met ons op.