Warmtepompen in Europees perspectief

Warmtepompen zijn van cruciaal belang om de transitie naar schone energie mogelijk te maken en de doelstelling van koolstofneutraliteit van de EU tegen 2050 te verwezenlijken.

Volgens gegevens van Eurostat wordt ongeveer 50% van alle energie die in de EU wordt verbruikt, gebruikt voor verwarming en koeling, en is ruim 70% nog steeds afkomstig van fossiele brandstoffen (voornamelijk aardgas). In de residentiële sector wordt ongeveer 80% van het eindenergieverbruik gebruikt. Warmtepompen zijn een volwassen technologie die veel energiezuiniger is dan ketels. Ze maken een groter gebruik van hernieuwbare energiebronnen, omgevingsenergie en restwarmte mogelijk. In gebouwen worden warmtepompen gebruikt voor verwarming, warm water en in sommige gevallen ook voor koeling. In plaats van warmte te produceren, onttrekken en verbeteren ze omgevingsenergie (warmte of koude uit de buitenlucht en oppervlakte- of rioolwater) of geothermische energie (warmte of koude uit de grond of het grondwater).

Uitrol van warmtepompen in de EU

Een in 2022 gepubliceerd rapport van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) voorspelt dat warmtepompen de Europese vraag naar gas voor verwarming van gebouwen in 2030 met minstens 21 miljard kubieke meter zullen verlagen. In lijn met de doelstellingen van de EU Green Deal roept het REPowerEU-plan op tot het vervroegen van investeringen in hernieuwbare energiebronnen en energie-efficiëntie. Het is gericht op het verminderen van de import van fossiele brandstoffen, het verdubbelen van de huidige inzet van warmtepompen in gebouwen en het versnellen van de inzet van grote warmtepompen voor stadsverwarming en -koeling. Met alleen al in 2022 3 miljoen warmtepompeenheden geïnstalleerd, is het doel om tegen 2027 minstens 10 miljoen extra warmtepompen te installeren. Bovendien zal, met de uitfasering van stand-alone ketels tegen 2029 (volgens de regels voor ecologisch ontwerp), de inzet tegen 2030 kunnen ten minste 30 miljoen extra warmtepompen zijn vergeleken met 2020, waarvan de meeste hydronische (inclusief hybrides). Deze ambitie is verwoord in het Green Deal Industrieplan. Om de productie en de inzet van warmtepompen op te voeren zijn 750.000 extra installateurs nodig en zal minstens 50% van de bestaande installateurs moeten worden omgeschoold om met warmtepompen te werken.

Investeringen

De totale investeringen in warmtepompen in de hele EU zijn bijna verdubbeld van € 13 miljard in 2020 naar € 23 miljard in 2023, ondanks een vertraging in 2023 als gevolg van de prijzen voor koelingsenergie en subsidieverlagingen. (Bron: Bloomberg, maart 2024)

Sociaal Klimaatfonds

Nieuwe financieringsinstrumenten zullen de uitrol van warmtepompen ondersteunen. Vanaf 2026 kunnen alle EU-landen profiteren van het Sociaal Klimaatfonds. Het is een EU-fonds van 86,7 miljard euro dat de EU-landen met name in staat zal stellen energie-efficiëntiemaatregelen en het koolstofvrij maken van verwarming en koeling in gebouwen te ondersteunen, inclusief de installatie van warmtepompen, voor kwetsbare huishoudens (met name die in energiearmoede) en micro-organismen. Het Sociaal Klimaatfonds wordt gefinancierd door een speciaal deel van de inkomsten uit de veiling van emissierechten in het kader van het nieuwe emissiehandelssysteem (“ETS2”), dat een koolstofprijs zal zetten op de brandstoffen die worden gebruikt in gebouwen, het wegvervoer en andere sectoren., waardoor het concurrentievermogen van warmtepompen verder wordt versterkt. Naast het Sociaal Klimaatfonds zal het ETS2 ook aanzienlijke veilinginkomsten opleveren voor de EU-landen ter ondersteuning van de groene transitie, met name in de bouwsector.

EU-actieplan voor warmtepompen 

Er is een urgentie om over te schakelen op duurzame, efficiënte verwarmings- en koelingstechnologieën in gebouwen, de industrie en netwerken. Uit het rapport van de Commissie uit 2022 over het concurrentievermogen van schone energietechnologieën blijkt dat de inzet van allerlei soorten warmtepompen (van eengezinswoningen tot grote appartementen, gebouwen en warmtenetwerk warmtepompen tot hoge temperatuur warmtepompen voor industriële toepassingen) nodig zijn om onze aangescherpte klimaatdoelstellingen te verwezenlijken. Zonder een specifiek EU-actieplan lopen echter 22 miljoen oude individuele verwarmingstoestellen en enkele duizenden grote oude verwarmingstoestellen op fossiele basis wellicht het risico vervangen te worden door fossiele ketels.

Op 28 april 2023 werd een “call for evidence” over het actieplan gelanceerd. De geleverde input zal in aanmerking worden genomen bij de verdere ontwikkeling en verfijning van het initiatief door de Commissie. Bovendien werd tussen 7 juni en 30 augustus 2023 een openbare raadpleging geopend om aanvullende feedback en ideeën mogelijk te maken.
Warmtepompen zijn een efficiënte, duurzame en steeds betaalbaardere verwarmingsoplossing die Europa zal helpen bij de transitie naar een schonere, groenere toekomst. Dit partnerschap zal de Commissie, EU-landen, de sector zelf, financiële instellingen en opleidingsaanbieders over de hele waardeketen van warmtepompen samenbrengen om ervoor te zorgen dat warmtepompen op grote schaal kunnen worden ingezet zonder de stabiliteit van het elektriciteitsnet aan te tasten. Een speciaal partnerschap voor vaardigheden op het gebied van warmtepompen zal tot doel hebben een operationeel antwoord te bieden op de vaardigheidskloof in de EU en de ontwikkeling van deskundige arbeidskrachten in de sector te bevorderen. De rol van technische adviesbureaus bij het vinden van de beste warmtepomp technische installaties speelt een belangrijke rol.

Wetgeving en financiering

Bepalingen uit het lopende wetgevingswerk zullen erop gericht zijn een voldoende krachtig beleidssignaal voor de warmtepompmarkt te garanderen, inclusief een uitfasering tegen 2029 van stand-alone ketels. Het zal worden ondersteund door verschillende bestaande EU-beleidsinitiatieven. Om de toegang tot alle relevante EU-financieringsprogramma's te vergemakkelijken, zal het actieplan komen met het in kaart brengen van de financieringsmogelijkheden voor zowel de inzet van warmtepompen op individueel niveau, als verwarmingsnetwerken die worden geleverd door grote warmtepompen, als onderdeel van verwarmings- en koelingsstrategieën op lokaal niveau en regionale niveaus.

De DIA Groep brengt aan haar opdrachtgevers onafhankelijk advies uit over onder andere de toepassingen van warmtepompen in de gebouwde omgeving. Dit doen wij in de sectoren kantoorhuisvesting, gestapelde woningbouw, industrieel vastgoed, onderwijsvastgoed, hotelvastgoed, zorgvastgoed en cultureel vastgoed. Duurzame installatie technische oplossingen die bijdragen aan verantwoord energiebeleid.